Zwarte pigmenten: de verschillen

Geschatte leestijd: 5 minuten

We duiken samen in de achtergrond van zwart pigment. We nemen je mee in de oorsprong, associaties en de toepassing. Zo ben je straks een ware kenner!

Oorsprong

Een zwart pigment is een stof dat alle kleuren licht absorbeert, hierdoor worden ze als zwart gezien. Om als pigment te gebruiken moet deze stof ook in poedervorm de zwarte kleur behouden. Deze zwarte pigmenten vind je vooral terug in verf en inkt.

In veel oude Europese talen, stamt het woord zwart af van ‘verbranden’. Dat verbranden ging dan om houtskool (verbrande takjes) of gemalen verkoolde botten. Dit werd al gebruikt voor grottekeningen in de oudheid. Zwart werd ook al snel de primaire kleur voor transcriptie of schrijven, doordat het gemakkelijk leesbaar was op een lichte ondergrond, zoals wit perkament.

De zwarte inkt werd uitgevonden in China in de neolithische periode (ruim 4500 jaar geleden). Deze inkt werd gemaakt van gemalen roet in combinatie met dierlijke lijm en werd gebruikt voor kalligrafie en schilderen.

Toepassing van zwart pigment

Zoals je misschien wel weet zijn er in elke kleurenserie meerdere soorten zwart. De naam van een zwart pigment is vaak gekoppeld aan de bron van het pigment. Lampenzwart werd bijvoorbeeld oorspronkelijk gemaakt van het roet van brandende lampenolie.

Naast dat de namen van de verschillende soorten zwart anders zijn, zijn deze namen ook gekoppeld aan de ‘kleuren’ zwart. Wait what? Ja, je leest het goed. Iedere zwart heeft een andere ‘kleur’.

Dit komt doordat bij menging met wit (bijvoorbeeld 104 zinkwit) de kleur niet altijd uitkomt op een neutraal grijs, zoals je zou verwachten. Maar bijvoorbeeld meer richting groen, blauw of bruin. We gaan dit verduidelijken door onderstaande tabel.

Kleur	Oorsprong	Toepassing	Overig
Lampenzwart	Roet vanuit dikke lampenolie	Bij menging een koele kleur	Hoge kleurkracht, half dekkend. Mogelijk het oudste zwarte pigment
Ivoorzwart	Vanuit verbrand ivoor, later van beenderen of hoorn die worden verkoold	Bij menging een neutrale tot iets warmere ondertoon	Matige kleurkracht, dekkend. Het diepste zwart
Marszwart  of oxydzwart	Synthetisch pigment	Roodachtig	Hoge kleurkracht, dekkend.
Beenzwart	Koolstof, gemaakt van gebrande beenderen	Gemengd met wit wordt blauwachtig
Carbon black of roetzwart	Bolletjes koolstof, zonder kristalstructuur. Via onvolledige verbranding van gasvormige of vloeibare koolwaterstoffen in een oven.		Van dit pigment wordt Oost-Indische inkt en  carbonpapier gemaakt.
Wijnstokzwart	Gemaakt van jonge scheuten van de wijnstok. Die worden verbrand in de oven, hierna ontstaat houtskool. Na vermaling ontstaat het pigment.	Gemengd met wit ontstaat een koele grijstint

Associaties

Al sinds de oudheid speelt de kleur zwart een prominente rol. De kleur komt terug in allerlei vormen en roept al eeuwen lang bijzondere associaties op. Hieronder hebben we er een paar voor je onder elkaar gezet:

• Al in het Romeinse rijk droegen diegenen die in rouw waren zwart (zwarte toga’s) – een traditie die we tot op de dag van vandaag hebben.
• Voor de Egyptenaren vertegenwoordigde zwart de kleur van verval, inclusief die van lijken na het balsemen. Tegelijkertijd ook van wedergeboorte, aangezien het de kleur was van de vruchtbare grond van de rivier de Nijl.
• In de Europese middeleeuwen en vroege renaissance was zwart ook de associatie met alles wat slecht is. Mensen wendden zich tot de kerk als reactie op enorme golven van ziekte, hongersnood en oorlog – in het bijzonder de Zwarte Dood, die miljoenen inwoners in Europa uitroeiden.
  • In het Latijn werd het woord voor zwart, ‘ater’, nauw geassocieerd met kwaad of wangedrocht, en op middeleeuwse schilderijen wordt de duivel vaak afgebeeld in een gitzwarte jas.
  • Heksen werden bijna altijd afgebeeld in donkere kleding en vaak vergezeld van een zwarte geit; de duivel in vermomming.
• In de 14^e eeuw werd zwart een uniform voor de rijken. Doordat er wetten kwamen die bepaalden dat alleen de adel gekleurde kleding mocht dragen, werd zwarte kleding het op één na beste. Dit betekende dat de rijke middenklasse vrijwel allemaal koos om zwart te dragen, als teken van welvaart en belangrijkheid.
• Pas daarna in de 19^e eeuw leefde de kleur zwart weer op in kleding. Via de Britse ‘dandy’ Beau Brummell werd het zwarte driedelige maatpak hét nieuwe uniform van de moderne man. Tegen de 20e eeuw werden zwarte jassen, vesten, bolhoeden en paraplu’s de norm voor zakelijke kleding.

En dan de afgelopen eeuw. Pas vanaf de jaren zeventig wordt de kleur gekoppeld aan (jeugd)subculturen zoals gothics en punks.

Kortom, zwart is in de geschiedenis vooral gekoppeld aan duistere thema’s. Pas veel later is de kleur dus gekoppeld aan aanzien en alternatieve rebellie (via de subculturen). Interessant toch, deze achtergrond van zwart pigment?

En dan nu.. Black Friday

En nu tot slot, de aanleiding voor dit artikel. Waarom heet ‘Black Friday’ eigenlijk ‘Black’ Friday? Deze naam vindt zijn oorsprong in Philadelphia, Amerika (het is dan ook een Amerikaanse traditie die is overgevlogen naar Europa). ‘Black’ werd gebruikt door de politie om te verwijzen naar de enorme verkeersopstoppingen die in en om de stad ontstonden op de vrijdag na Thanksgiving. Geen koppeling met pigmenten of kleurstoffen dus, maar wel interessant om te weten 😉